wtorek, 16 listopada 2021

Kompozycje holenderskie

Dział kolekcji który ostatnio rozwija się u mnie najprężniej to miedziaki holenderskich prowincji. Czasem w przypływie weny, trafią na zdjęcia. 


 



piątek, 30 listopada 2018

Grosze 1768 i nie tylko, czyli groszowe refleksje.

Witam,

Po ciągłym odkładaniu na później, szukaniu wolnej chwili na dokończenie w końcu udało się sklecić pierwszy poważniejszy wpis po dłuższym odstępie czasu. Chciałbym poświęcić go podstawowym odmianom groszy SAP z roku 1768.

Zanim jednak do tego dojdę, zacznę od elementu towarzyszącego mam nadzieję już na stałe aukcjom Gabinetu Numizmatycznego Damian Marciniak, czyli wykładom.
Bardzo ładnie wpisuje się to w wizerunek rozwijającej się dynamicznie firmy wychodzącej naprzeciw zarówno oczekiwaniom rynku jak i kolekcjonerów.

Dwa fragmenty wykładu prowadzonego przez pana Rafała Janke przed 5 aukcją GNDM, 8 czerwca 2018 roku.

Pierwszy fragment zatytułowany "Punca a stempel...":



Drugi fragment to dyskusja już po zakończeniu wykładu:



Wykład ten pt.: "Mennictwo epoki stanisławowskiej. Czy wiesz, że...? " naszpikowany był bardzo dużą dawką informacji.

Jako jeden z wykładów które prowadzone są pod dumnie brzmiącym hasłem "W numizmatyce widzisz tyle, ile wiesz" powinien wzbogacać nasz zasób wiedzy i otwierać oczy na rzeczy do tej pory mniej oczywiste.
Czy tak jednak było naprawdę w 100% ?

Wykład podobał mi się ponieważ widać było po nim lata tytanicznej pracy włożonej w opracowanie tematu (zestawienia monet, opracowania krojów orłów czy punce tworzące koronę itd itp), ale...

Zacytuję kilka stwierdzeń:

1. "W mennicy krakowskiej w 1768 roku wybito potężną ilość groszy, nie ma tam żadnej jagódki"
- Jagódki nie ma, ale jest jeszcze monogram z zawijaskiem i kropka po G na rewersie, więc to już nie jedna a przynajmniej trzy odmiany groszy z mennicy krakowskiej w roku 1768.

2. "W 68 do 94 przy groszach jest tylko 6 jagódek"
- Grosz 1788 z dziewięcioma jagodami?



- Grosz 1793 z 7 jagodami?



Nie jest istotne czy zaliczyć je jako ewidentny błąd rytownika przygotowującego stemple czy jakiś cudowny destrukt. Na tych groszach są dodatkowe jagody, jakby nie patrzeć. Faktem jest zatem, że coś takiego jak "tylko 6 jagódek" nie istnieje.

Zgodzę się w tym miejscu z panem Januszem Parchimowiczem który w łagodny sposób starał się wyjaśnić, że jeśli coś nie jest pewne, nie można zakładać teorii która miałaby coś wyjaśniać za pewnik.

Tak samo nie spodobało mi się stwierdzenie "to już jest totalne aptekarstwo, to już nie ma sensu"
Nie ma sensu? Nikt nie będzie mi mówić co jest sens zbierać a co nie. Każdy ma własny rozum a takie wypowiedzi w mojej opinii to brak szacunku zakładający że słuchacz/widz takowego nie posiada.

Równie dobrze ktoś może stwierdzić, że nie ma sensu kupować przyszłego katalogu pana Rafała skoro "monety Poniatowskiego już były przebadane doszczętnie" i "w 68 do 94 przy groszach jest tylko 6 jagódek".

Całość wykładu do obejrzenia tutaj:
https://www.youtube.com/watch?v=1F-r5k0xy48
_____________________________________________________________________________

GROSZE 1768

Po krótkim wstępie przejdę teraz do meritum wpisu, czyli groszy 1768 których podstawowe odmiany i warianty, postaram się opisać i zaprezentować poniżej.

Podstawowy podział jaki wyróżniamy jest ze względu na wielkość monogramu:

Duży, szeroki i mały.



Dalszy podział jest ze względu na mennice w jakich zostały wybite:

Duży monogram - Kraków
Szeroki i mały - Warszawa

Mennicę rozróżnić można jeszcze po zapisie słowa grosz w legendzie otokowej czyli GROSSVS lub GROSSUS, o czym pisał pan Rafał Janke w Biuletynie Numizmatycznym 4/2004.

GROSSVS - Kraków
GROSSUS - Warszawa

Duży monogram

W ramach tego typu grosza rozróżniamy następujące odmiany:
-duży monogram,
-duży monogram z zawijaskiem w R,
-duży monogram z kropką po G,

Duży monogram

Na awersie ładnie wystylizowany monogram, listkowe zakończenia liter, zawijaski, duża ładna korona.



Na rewersie napis otokowy, grosz zapisane jako GROSSVS, wieniec którego forma pozostaje niezmienna na wszystkich pozostałych groszach z tej odmiany, charakterystyczne orzełki.




Duży monogram - destrukt stempla "duch"

Moneta ta powstała poprzez wybicie uszkodzonymi stemplami, w tym przypadku rewers odbił się na stemplu awersu.





Według definicji z Wikipedii: Zagniecenie stempla - destrukt posiada wypukłości lub charakteryzuje się nieregularnie poszerzonymi napisami, powstałymi na skutek trwałego odkształcenia stempla.
Do tej kategorii destruktów zalicza się również te, które powstały ze stempli uszkodzonych uderzeniem górnego stempla w dolny przy braku krążka menniczego, powodując na później bitych monetach tzw. odbicia rewersu na awersie lub odwrotnie.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Destrukt_menniczy#Zagniecenie_stempla



Definicje destruktów znajdziemy również na blogu pana Jerzego Chałupskiego:
https://zbierajmymonety.blogspot.com/p/destrukty.html

Założyć można, że skoro stempel był uszkodzony, ale dalej używany do bicia monet, takich sztuk powinno znaleźć się więcej.

Duży monogram - na większym krążku

Grosz 1768 wybity na niestandardowym krążku o większych rozmiarach. Okaz z 5 aukcji GNDM:


https://onebid.pl/pl/auction/341/lot/674/poniatowski-grosz-1768-g-odbitka-na-duzym-krazku-rzadkosc

Cytat z opisu aukcji: "Nieznana Karolowi Plage i Berezowskiemu. Błędnie opisywana przez Kopickiego jako "grosz na krążku trojaka", gdyż nie zgadzają się cechy krążka: zarówno parametry (waga i średnica wyraźnie mniejsze), jak i rant (gładki, zamiast ozdobnego). Miedź, średnica 24.7 mm, waga 7.38 g (...) Literatura: Parchimowicz-Brzeziński jak 5.d7, Plage -, Hutten-Czapski jak 7877 (R7), Kopicki jak 2192 (R8)"

Według rysunku z katalogu Edmunda Kopickiego "Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i ziem historycznie z Polską związanych, Teksty 1 tablice 1,1995" na dużym krążku zostało wybite fałszerstwo a nie grosz z mennicy krakowskiej.



Pozycje umieszczone w katalogu Kopickiego znajdują się również w katalogu Plage, pomijając wariant na dużym krążku którego Plage nie odnotował.



W katalogu: Czesław Kamiński, Edmund Kopicki "Katalog Monet Polskich 1764 - 1864" pod pozycją numer 397 w dziale monet nie wprowadzonych do obiegu (monety próbne i pamiątkowe) znajduje się taka oto moneta.



Znowu fałszerstwo, ale tym razem już pruskie.

W odmianie z dużym monogramem występują również różne inne warianty:

- odmienne ułożenie literki G pod herbem względem napisu REG:

G nad R



G nad E



G nad RE



G nad EG



- odmiany literki G pod wieńcem

Wyróżnić można różne odmiany literki G pod wieńcem, z szefyfem, bez, otwarte, lub zamknięte. Przykładowe na fotografiach:



Przy okazji analizowania różnic w literce G trochę informacji o kroju pisma tutaj:
http://blog.michalgosk.com/krotka-historia-krojow-pisma/
http://blog.michalgosk.com/anatomia-pisma-i-litery/

- odmiany kształtu monogramu

Opisy groszy z 66 aukcji WCN:

"w dużym monogramie zakończenie litery S nie styka się z wąskim ramieniem litery A"
https://onebid.pl/pl/auction/147/lot/493/grosz-1768-g-krakow-w-duzym-monogramie-zakonczenie-li

"w dużym monogramie zakończenie litery S styczne z lewym grubym ramieniem litery A"
https://onebid.pl/pl/auction/147/lot/492/grosz-1768-g-krakow-w-duzym-monogramie-zakonczenie-li

Duży monogram - z zawijaskiem w R

Odmiana ta odróżnia się ozdobnym elementem - zawijaskiem w monogramie w literze R.
Plaga notuje tego grosza i umieszcza go w swoim katalogu na miejscu numer 113:



Z mojego zbioru monetki prezentują się następująco:




Na pewno nie mają szansy na trumienkę i notę MS, ale najważniejsze że są :)

Antykwariat Numizmatyczny Michał Niemczyk na swojej Aukcji numer 4 zaprezentował grosz tej odmiany w przepięknym stanie zachowania.



https://aukcjamonet.pl/product/1701/stanislaw-august-poniatowski-grosz-1768-krakow-ex-kalkowski

Jak widać pierwsze rzucające się oczy różnice pomiędzy monetami to analogicznie do odmiany bez zawijaska położenie literki G nad REG oraz położenie napisu otokowego.

Duży monogram - z kropką po G

Wcześniej już kiedyś pisałem na blogu o tych groszach. Występują w tej odmianie różnice między innymi w ułożeniu napisu otokowego względem wieńca.

Plage odnotowuje tą odmianę pod numerem 115:





Szeroki monogram

Na awersie inaczej wystylizowany monogram niż w odmianie z dużym monogramem. Pozostałe elementy jak listkowe zakończenia liter, zawijaski, również uległy zmianie i wyglądają nieco inaczej. Duża ładna korona nad monogramem prezentuje się znakomicie.

Na rewersie napis otokowy, grosz zapisane jako GROSSUS, wieniec z sześcioma jagodami. Orzełki w tej odmianie wyglądem przypominają te z pruskich falsów (bardziej niż te z groszy krakowskich), dlatego są często mylone z prusakami.

Odmiana 1

Plage wyróżnia dwie odmiany różniące się położeniem korony, wysoko i nisko nad monogramem.

korona nisko - pozycja numer 108,





korona wysoko - pozycja numer 109.






Destrukt odmiany 1 - destrukt procesu bicia - przesunięcie "off center"



Destrukt ten powstaje kiedy stempel uderza niecentrycznie w krążek który przesunięty dalej pozostaje pomiędzy stemplami. Dalsza konsekwencją takiego niecentrycznego uderzenia są nieokrągły kształt oraz obecność płaskich powierzchni surowego krążka.
W przypadku tej monety mamy do czynienia z przesunięciem 15-20 %

Odmiana 2

Plage w swoim katalogu odnotowuje tą odmianę pod numerem 110.



Od poprzedniej ta różni się ułożeniem jagód. Z lewej stron wieńca wszystkie są skierowane na zewnątrz.





Destrukt odmiany 2 - podwójne bicie ze skręceniem i przesunięciem "double struck"

Podwójne uderzenie jak sama nazwa wskazuje powstaje poprzez ponowne uderzenie parą stempli tego samego krążka. W zależności od przemieszczenia krążka wynik końcowy bywa różny. Czasem jest to zdwojenie rysunku, nałożenie awersu na rewers jeśli krążek obrócił się na drugą stronę lub po prostu podwójne uderzenie z przesunięciem.



Odwrotki

Odwrotki tej odmiany odnotowuje w swoim katalogu Karol Plage jako pozycję numer 107.



Destrukty te powstałe poprzez wybicie stemplem odwróconym to tzw. "odwrotki", nazywamy je tak ponieważ awers obrócony jest względem rewersu o pełne 180 stopni.



Pierwszy egzemplarz w najlepszym stanie zachowania jak widać pasuje w pełni do pozycji z katalogu Plage.

Korona nad monogramem nie dotyka monogramu.
Wariant z 6 jagodami, 4 do zewnątrz wieńca a dwie do wewnątrz.



Patrząc na kolejne monety możemy także prześledzić charakterystyczne postępujące wykruszanie stempla w literze R w monogramie.














Mały monogram

W katalogu Plage odnotowuje dwie odmiany.

Numer 105 będący użyciem stempla awersu z roku 1768 w roku 1769 gdzie zmieniła się stylistyka orłów w herbie na rewersie:





oraz numer 106:









Odmiany występujące na pierwszy rzut oka to różne położenie korony nad monogramem na awersie czy wielkość jagódek w wieńcu. Przy monetach SAP różnice pomiędzy stemplami są jak najbardziej prawdopodobne z uwagi na brak maszynowej powtarzalności w trakcie produkcji.

Fałszerstwo pruskie

Rozróżnić można fałszerstwa tak samo jak oryginalne grosze koronne z podziałem na duży i mały monogram.

Duży monogram będący naśladownictwem groszy krakowskich.
Plage umieścił go w swoim katalogu pod numerem 120:





Mały monogram jako podróbka groszy warszawskich.
Plage odnotował dwie odmiany tych groszy różniące się pomiędzy sobą zapisem słowa "grosz" w legendzie otokowej
Pozycja numer 111 to GROSSUS a numer 112 to GROSSVS





Grosz w wariancie GROSSVS ze zbiorów pana Łukasza Gorzkowskiego.

Pruskie falsy mały monogram w wariancie GROSSVS to rzadkie i bardzo trudne do upolowania okazy.
W wariancie z GROSSUS natomiast bardzo łatwe do zdobycia.



Polecam bardzo przyjemną lekturę o falsach pruskich nie tylko tych wybitych w miedzi na blogu "Srebrne monety SAP i... inne pasje"

http://monetysap.blogspot.com/p/monety.html

Prymitywne falsy

Prymitywne falsy z epoki to dość rzadko spotykana sprawa, ale trafiają się.
Na moim groszu wyraźnie widoczny amatorski charakter emisji, stempel rżnięty z ręki.



Falsyfikaty z epoki przebitki na innych monetach (na przykład groszach Augusta III Sasa).

W swoim katalogu Plage rozróżnił trzy odmiany tego fałszerstwa.



Pozycje numer 116, 118 oraz 119.

W archiwum Warszawskiego Centrum Numizmatycznego odnaleźć można jedną sztukę tego typu falsów z rocznika 1768:

https://wcn.pl/archive/132867?q=grosz+1768&page=2

Odlew 1783 - 1768




Wspominałem już o tej monecie, żetonie czymkolwiek to jest, kiedyś na tym blogu. Wtedy pisałem o hybrydzie, o połączeniu grosza SAP z pruskim, teraz skłaniam się do teorii, że to odlew. Teoria ta wydaje się najbardziej sensowna ponieważ:

- wszystkie monety mają identyczne nieregularne kształty,

- na rancie widać nieogratowany ślad po kanale odlewniczym,



- nieco zaokrąglone detale na rysunku monety i nieco inne wymiary niż na oryginale.

Jedna strona formy była pruskim awersem grosza Fryderyka II, druga natomiast rewersem grosza 1768 Stanisława Augusta.
Dlaczego ktoś zdecydował się na takie niestandardowe radykalne zestawienie? Nie mam bladego pojęcia. Może był to żeton dominialny, może żeton do gry, raczej nie do koszyka sklepowego. Pochodzenie i okoliczności powstania na pewno są ciekawe tylko szkoda, że nie znane.

Pojawiają się dosyć często w handlu, ostatnia aukcja na allegro:
https://allegro.pl/grosz-1783-poniatowski-na-monecie-pruskiej-stan-3-i7619918809.html
Numer oferty:7619918809

Hybrydy

Hybryda według słownikowej definicji to coś złożonego z różnych, często niepasujących do siebie części.

W groszach SAP w ten sposób nazywa się niestandardowe zestawienie awersu z rewersem.

Kilka przykładowych:

Awers 1767 + Rewers 1768

Można powiedzieć, że ta pierwsza hybryda którą prezentuję to taka naciągana przecież, bo w sumie ten rewers w roczniku 1767 też występuje. Zgadza się, jednak nie z tym awersem co w połączeniu tutaj, więc moneta jest interesująca i tak a nigdy nie wiadomo, może to akurat stempel rewersu z rocznika 1768.

Plage nie odnotował takiego połączenia awers-rewers.



Awers 1768 + Rewers 1767




Plage nie odnotował takiego połączenia awers-rewers.

Awers 1768 Rewers 1769

Rocznik groszy 1769 charakteryzował się dość specyficznym krojem orłów ogólnie zwanymi "małymi orłami". Zarówno w groszach jak i w trojakach orły te to znak rozpoznawczy tego rocznika. Możliwe że umieszczenie tego grosza w dziale hybryd jest kolejną przesadą z mojej strony i wykorzystanie stempla awersu 1768 być może w roczniku 1769 nie miało charakteru incydentalnego z uwagi na to jak łatwo takiego grosza trafić a charakter celowy. Może zmiana sylwetki orzełka miała miejsce już w 1768 roku.

W katalogu Plage pozycja numer 105.





Awers 1769 Rewers 1768



Plage nie odnotował takiej monety. Jest to połączenie awersu rocznika 1769 z rewersem 1768 gdzie nie było jeszcze charakterystycznych małych orzełków.

Co ciekawe wszystkie z zaprezentowanych hybryd pochodzą z mennicy warszawskiej także kreatywność mieli na wysokim poziomie.
_____________________________________________________________________________

Destrukt nie jest nową odmianą a po prostu niezgodnie wybitą monetą. Postanowiłem jednak, że umieszczę tutaj je jako ciekawostki. Czemu nie skoro takowe również występują.

Posiadam dostęp do dwóch katalogów i na nich opieram się prezentując odmiany monet.
Wspomnę jeszcze o istnieniu katalogu "Monety Stanisława Augusta Poniatowskiego" autorstwa Janusza Parchimowicza oraz Mariusza Brzezińskiego którego niestety jeszcze nie posiadam.

Katalogi do których posiadam dostęp na co dzień to:

Karol Plage "Monety bite w miedzi za panowania Stanisława Augusta"
rok wydania 1897
Dostępny bezpłatnie na stronie Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej:
http://kpbc.umk.pl/dlibra/docmetadata?id=85514

oraz

Czesław Kamiński, Edmund Kopicki "Katalog Monet Polskich 1764 - 1864"
rok wydania 1977

Edmund Kopicki w swoim innym katalogu "Ilustrowany skorowidz pieniędzy polskich i ziem historycznie z Polską związanych, Teksty 1 tablice 1,1995" również zawarł pewną ilość groszy SAP jednak nie polecałbym tego katalogu dla tych monet.

Również popularny wydawany co roku katalog Fischera "Katalog Monet Polskich" zawiera ogólnikowo zebrane informacje o groszach SAP przez co nie jest zbyt precyzyjny, ale dla początkującego kolekcjonera jest dobry ze względu na przejrzysty układ tabel roczników i nominałów.

Bardziej szczegółowe opisy wszystkich groszy SAP, będzie można znaleźć w opracowaniu pana Łukasza Gorzkowskiego. Przygotowywany przez niego katalog będzie szczegółowym zebraniem wszystkich znanych odmian i wariantów. Link do informacji o katalogu poniżej.

Na koniec jako podsumowanie dodam stwierdzenie, że rocznik 1768 groszy Stanisława Augusta Poniatowskiego jest bardzo ciekawy i zróżnicowany.
Tak bardzo, że w ostatecznym rozrachunku wart jest zbierania i dołączenia do zbioru przez każdego kto zbiera monety Polski Królewskiej.

Zapraszam do zostawiania swoich komentarzy i uwag.

Pozdrawiam
____________________________________________________________________________

Lektury i katalogi:

Czesław Kamiński, Edmund Kopicki "Katalog Monet Polskich 1764 - 1864"
Karol Plage "Monety bite w miedzi za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego"
Karol Plage "Okres Stanisława Augusta Poniatowskiego w historyi numizmatyki polskiej"
Rafał Janke "Podział monet miedzianych na mennice" BN4(336)2004
Rafał Janke "Rzadkie odmiany półgroszy i groszy Stanisława Augusta Poniatowskiego" PN64/2009
_____________________________________________________________________________

Katalog Groszy SAP Łukasza Gorzkowskiego:
https://www.facebook.com/groups/miedziakiPL/permalink/344099946392253/
https://www.facebook.com/groups/miedziakiPL/permalink/344089963059918/
_____________________________________________________________________________

https://www.facebook.com/groups/miedziakiPL